PUBLICZNY SEKTOR KULTURY - WNIOSKI Z BADAŃ

Czy masz na to jakieś badania? Ano mam. Czytuje je, abyś Ty nie musiał, choć czasem nie jest to porywająca lektura. Niemniej, jest to źródło wielu przydatnych, a przede wszystkim - zobiektywizowanych i rzetelnych - informacji o tym, co dzieje się w branży kulturalnej w Polsce. Stąd też, po przeczytaniu kilku opracowań badawczych, chciałbym podzielić się najważniejszymi wnioskami oraz przemyśleniami, co do tego, jak wygląda i będzie wyglądał rynek kultury w przyszłości.

1. Decentralizacja finansowania kultury w Polsce

2. Finansowanie ośrodków kultury

Ośrodki kultury organizowane przez gminę finansują się przede wszystkim z dotacji podmiotowych z budżetów gminy. Dotacje te przeznaczane są na wydatki bieżące, tj. wynagrodzenia osób zatrudnionych, zakup towarów i usług, koszty utrzymania i funkcjonowania instytucji kultury (sprzątanie, ogrzewanie), realizację zadań statutowych oraz koszty zadań zleconych. Wydatki gminy na kulturę zaplanowane w budżecie gminy to w około 75% dotacja podmiotowa dla gminnych instytucji kultury. Innymi słowy, trzy czwarte tego, co gminy wydają na kulturę, trafia do gminnych ośrodków kultury.

Oprócz dotacji podmiotowych, ośrodki kultury mogą ubiegać się o przyznanie dotacji celowych. Ich przyznawanie zazwyczaj odbywa się jednak w trybie konkursowym, w oparciu o ocenę formalną, rachunkową i merytoryczną. Przygotowanie wysokiej jakości wniosku, który ma szansę na wygranie w konkursie to duża ilość pracy merytorycznej, w której - ze względu na ograniczoną ilość zasobów - instytucje kultury nie zawsze mogą wspierać partnerów. To w szczególności może oznaczać, że instytucje kultury mogą być bardziej skłonne do współpracy z partnerem merytorycznym, który potrafi dostarczyć fachowo sporządzoną dokumentację konkursową lub jej elementy.

Kolejną istotną kwestią jest część wydatków, które instytucje kultury poświęcają na wydatki związane z wynagrodzeniem, kosztami finansowania i utrzymania, oraz tymi, które przeznaczają na realizację działań o charakterze kulturalnym, na "działalność merytoryczną". Występuje tu znaczna różnica między ośrodkami miejskimi i wiejskimi. Ośrodki na wsi i w mniejszych miejscowościach posiadają zazwyczaj niewielkie kwoty na działalność merytoryczną, przeznaczając większość dotacji z budżetu gminy na swoje utrzymanie. Instytucje kultury w miastach dysponują większymi kwotami na działalność kulturalną, jednakże w dalszym ciągu są one niewystarczające na realizację wszystkich zamierzeń kulturalnych instytucji.

Ośrodki kultury próbują uzupełnić swój budżet samodzielnie oferując towary (sprzedaż książek, płyt, pamiątek) i usługi (bilety na wydarzenia kulturalne. Mając na względzie, że instytucje kultury dysponują ograniczonym budżetem przeznaczonym na działania kulturalne, nie należy traktować ich jako sponsora działalności kulturalnej. Bardziej trafne jest postrzeganie instytucji kultury jako partnera, który może zaangażować pewne środki we współpracę mającą zaowocować dostarczeniem wysokiej jakości dóbr. Kierowana do instytucji kultury oferta współpracy, pochodząca od organizacji pozarządowych, powinna w szczególności określać wkład takiej organizacji, a także wskazywać, w jaki sposób współpraca z instytucją kultury i zaangażowane środki przyczynią się do osiągnięcia efektu znacznej o znacznej skali. Otrzymane od instytucji kultury środki należy traktować jako pewnego rodzaju inwestycję w dostarczenie wysokiej jakości dóbr kultury.

3. Formy współpracy NGO z instytucjami kultury

Istnieje wiele form współpracy organizacji pozarządowych z instytucjami kultury. Nie wszystkie instytucje kultury korzystają ze wszystkich z nich - jest to zależne od licznych czynników. Stąd też istotna jest elastyczność organizacji pozarządowych, umiejętność korzystania z różnych form współpracy z instytucjami kultury. Do podstawowych form należą:

1. Odpłatny najem lokalu instytucji kultury na potrzeby wydarzeń kulturalnych.

2. Wsparcie patronackie i medialne.

3. Współorganizowanie wydarzeń kulturalnych:

a) udostępnianie lokalu oraz innych zasobów instytucji kultury nieodpłatnie, np. w ramach inicjatywy lokalnej.

b) współfinansowanie częściowe: instytucja kultury dokłada część kwoty niezbędnej do sprowadzenia uznanego artysty, a wpływy z biletów uzupełniają jego honorarium.

c) współorganizację w postaci wspólnego ubiegania się o środki z dotacji celowych.

4. Organizowanie wydarzeń kulturalnych:

a) siłami własnymi - instytucje kultury działają poprzez organizowanie programów, spotkań, wieczorów i innego typu zmieniających się wydarzeń cyklicznych. Do ich realizacji zatrudniają - na podstawie umów cywilnoprawnych - wykonawców.

b) we współpracy - poza współpracą z organizacjami pozarządowymi instytucje kultury współpracują między sobą, a także z kierownikiem lub specjalistą z zakresu kultury zatrudnianym przez gminę. Współpraca ta ma często miejsce przy organizacji wydarzeń okolicznościowych, typu dni miasta, dożynki powiatowe, powitanie i pożegnanie lata, sylwester i inne.

b) poprzez zlecanie wykonania całych projektów kulturalnych profesjonalnym wykonawcom (w tej sposób coraz częściej realizowane są wydarzenia okolicznościowe). W takich przypadkach wybrany podmiot zapewnia całą obsługę wydarzenia, wraz z dostarczeniem sceny i techniki scenicznej, ochrony, środków bezpieczeństwa itp.

Oznaczać to będzie również przeniesienie części odpowiedzialności na artystów, którzy muszą brać pod uwagę, że ich honorarium może się zmniejszyć w przypadku niskiej sprzedaży biletów. Istotną kwestią są więc widzowie, stąd też organizacja pozarządowa oferująca współpracę w zakresie organizacji wydarzenia kulturalnego powinna zapewnić niezbędne działania mające na celu promocję wydarzenia, w szczególności poprzez dotarcie z ofertą kulturalną do możliwie najszerszego grona odbiorców.

4. Współorganizacja wydarzeń kulturalnych z ubieganiem się o środki z dotacji celowych

Współpraca z instytucjami kultury przy ubieganiu się o środki z dotacji celowych jest istotna z kilku względów. Oprócz rozwiązywania powyżej opisanego problemu z niewystarczającą ilością środków na realizację wszystkich zamierzeń kulturalnych, ważne jest partnerstwo, które uwiarygania i stanowi duże wsparcie organizacji pozarządowych ubiegających się o środki z dotacji.

Dotacje celowe mogą pochodzić z:

1. wniosków wskazanych w ustawie o działalności pożytku publicznego: inicjatywy lokalnej (wsparcie rzeczowe) oraz realizacji zadania publicznego.

2. grantów i konkursów rządowych

3. Konkursów, grantów i innych form wsparcia, które oferują podmioty prywatne, np. Fundacja Tauron

5. Niski poziom kontroli wydatkowania środków

Brak kontroli wynikający z braku pzp. Przejście do kompleksowej organizacji wydarzeń kulturalnych. Umiejętne wykorzystywanie praw autorskich,w tym praw do synchornizacji, bo to rosnący rynek.

6. Sam sektor publiczny nie wystarczy

Najważniejsze wnioski:

• trzeba współpracować z DK

• proaktywne podejście do DK na zasadach wspólnych startów w dotacjach celowych i współorganizowania wydarzeń, bez podejścia klienckiego

• realizacja celów stowarzyszenia będzie wymagała uzupełniania przychodów z prywatnych źródeł finansowania, stowarzyszenie pragnie jednak pozostać przy swoim społecznym charakterze działalności, stąd też w razie konieczności stowarzyszenie zdecyduje się raczej oddanie innemu podmiotowi w dzierżawę składników użytecznych do prowadzenia przedsiębiorstwa (w szczególności dodatkowa działalność w postaci startupu kulturalnego).